Astronomët kanë zbuluar një  vrimë të zezë gjigante në universin e hershëm që po përpin materien me një shpejtësi më shumë se dyfishin e limitit teorik. Zbulimi thellon misterin se si disa vrima të zeza, të formuara menjëherë pas Big Bengut, arritën të rriteshin kaq shumë dhe kaq shpejt.

Duke përdorur Observatorin e Rrezeve X Chandra (një teleskop në rrezik të çmontohet sipas buxhetit të propozuar të NASA-s për vitin 2026), astronomët u përqendruan në vrimën e zezë të lashtë RACS J0320-35, e cila lindi vetëm 920 milionë vjet pas Big Bengut.

Cili është limiti i Eddingtonit?

Analiza e re e emetimeve në rrezet X, infra të kuqe dhe dritën e dukshme tregon se rritja e saj tejkalon 2.4 herë limitin e Eddingtonit – një limit teorik i sipërm se sa shpejt mund të rriten vrimat e zeza, bazuar në marrëdhënien midis rrezatimit të jashtëm dhe tërheqjes gravitacionale.

Ky nuk është objekti i parë “super-Eddington” i zbuluar në universin e hershëm, por studimi i mëtejshëm i tij mund të hedhë dritë mbi arsyen pse disa vrima të zeza të lashta duket se i shpëtojnë modeleve të vendosura kozmologjike. Hulumtimi u botua së fundmi në The Astrophysical Journal Letters.

Injoron rregullin

Vrimat e zeza formohen nga shembja e yjeve masivë, duke krijuar “vorbulla” gravitacionale që përpijnë materien përreth tyre. Sa më shumë materie thithin, aq më të mëdha bëhen. Megjithatë, ekziston një kufi teorik: kur presioni i rrezatimit i emetuar nga konsumimi stuhiak i materies balancon gravitetin, rritja duhet të ndalet. RACS J0320-35 duket se e injoron këtë rregull.

Duke studiuar shkallën e rritjes dhe moshën e vrimës së zezë, shkencëtarët janë përpjekur të rindërtojnë të kaluarën e saj. Ata vlerësojnë se ajo mund të ketë filluar si shumë vrima të zeza që njohim sot – nga shembja e një ylli me një masë më të vogël se 100 Diej. Vëzhgime të ngjashme janë bërë me Teleskopin Hapësinor James Webb, duke sugjeruar se vrimat e zeza me rritje të shpejtë mund të kenë qenë më të zakonshme në universin e lashtë sesa sugjerojnë modelet tona. Në fakt, objekte të tilla “të pangopura” kanë më shumë gjasa të lëshojnë avionë të mëdhenj energjie, siç është rasti me RACS J0320-35.

Hulumtimi i vazhdueshëm pritet të japë përgjigje thelbësore për një nga pyetjet më të mëdha në astrofizikë: si u krijuan brezat e parë të vrimave të zeza dhe si arritën ato të rriteshin kaq shpejt?/kohajuaj