Në një botë ku ekonomitë globale janë më të lidhura se kurrë, vlera e dollarit amerikan ka ndikim të drejtpërdrejtë në kursimet dhe financat personale të shqiptarëve që mbajnë kursimet e tyre në këtë monedhë. Por pse po ndodh që dollari po zhvlerësohet kaq shpejt këtë vit? Çfarë do të thotë kjo për fuqinë blerëse të parave dhe sigurinë financiare në një periudhë të pasigurt ekonomike? Kjo analizë e Al Jazeera ofron një analizë të thellë dhe të detajuar për faktorët që po trondisin dominimin historik të dollarit dhe si kjo mund të prekë drejtpërdrejt xhepat e kujtdo që kursen apo tregton në dollarë: 

Dollari i Shteteve të Bashkuara ka pasur gjashtë muajt e parë më të këqij të vitit që nga viti 1973, pasi politikat ekonomike të Presidentit Donald Trump kanë nxitur investitorët globalë të shesin zotërimet e tyre në dollar, duke kërcënuar statusin e “strehës së sigurt” të monedhës.

Indeksi i dollarit, i cili mat forcën e monedhës kundrejt një shporte prej gjashtë monedhash të tjera, duke përfshirë paundin, euron dhe jenin, ra me 10.8 përqind në gjysmën e parë të vitit 2025.

Lufta e tarifave “filo-ndalo” e Presidentit Trump dhe sulmet e tij që kanë çuar në shqetësime mbi pavarësinë e Rezervës Federale, kanë minuar tërheqjen e dollarit si një bast i sigurt. Ekonomistët janë gjithashtu të shqetësuar për projektligjin “e madh dhe të bukur” të taksave të Trump, i cili aktualisht është nën debat në Kongresin e SHBA-së.

Projekt-buxheti historik pritet të shtojë triliona dollarë në grumbullin e borxhit të SHBA-së gjatë dekadës së ardhshme dhe ka ngritur shqetësime në lidhje me qëndrueshmërinë e huamarrjes së Uashingtonit, duke shkaktuar një eksod nga tregu i Thesarit të SHBA-së.

Ndërkohë, ari ka arritur nivele rekord këtë vit, për shkak të blerjeve të vazhdueshme nga bankat qendrore të shqetësuara për zhvlerësimin e aseteve të tyre në dollarë.

Çfarë i ka ndodhur dollarit?

Më 2 prill, administrata Trump njoftoi tarifat ndaj importit nga shumica e vendeve, duke goditur besimin në ekonominë amerikane dhe shkaktuar një largim masiv të aseteve financiare. Në tri ditët pas njoftimit, indeksi S&P 500 humbi mbi 5 trilionë dollarë në vlerë, ndërsa çmimet e thesarit amerikan ranë, duke rritur kostot e huamarrjes së qeverisë.

Për shkak të presionit në tregje, Trump vendosi një pezullim 90-ditor të tarifave, përjashtuar eksportet nga Kina. Megjithatë, investitorët mbeten të kujdesshëm ndaj aseteve të lidhura me dollarin, ndërsa Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik uli pritshmëritë e rritjes amerikane për këtë vit nga 2.2% në 1.6%, pavarësisht ngadalësimit të inflacionit.

Aktualisht, republikanët po përpiqen të miratojnë në Kongres një projektligj të quajtur One Big Beautiful Bill, që synon të zgjatë shkurtimet e taksave të vitit 2017, të ulë shpenzimet sociale dhe të rrisë huamarrjen për të mbuluar borxhin kombëtar prej 36.2 trilionë dollarësh. Zyra jo-partiake e Buxhetit të Kongresit parashikon një rritje të borxhit federal me 3.3 trilionë dollarë deri në vitin 2034, duke rritur raportin borxh-ekonomi totale dhe deficitet vjetore.

Megjithëse tarifat kanë rritur të ardhurat, ato janë paguar në kurriz të konsumatorëve amerikanë, dhe politikat e papritura të Trump kanë dobësuar perspektivat ekonomike dhe kërkesën për dollarin, që po dobësohet gjithashtu për shkak të pritjeve për ulje të normave të interesit nga Rezerva Federale në fund të vitit.

A po bëhet SHBA-ja një destinacion “më pak tërheqës”?

Për shkak të dominimit të saj në tregti dhe financë, dollari ka qenë spiranca e monedhës botërore. Në vitet 1980, për shembull, shumë vende të Gjirit filluan të lidhnin monedhat e tyre me dollarin.

Ndikimi i dollarit nuk ndalet këtu. Megjithëse SHBA-ja përbën një të katërtën e ekonomisë totale globale, 54 përqind e eksporteve botërore u kryen në dollarë në vitin 2023, sipas Këshillit Atlantik.

Dominimi i dollarit në financë është edhe më i madh. Rreth 60 përqind e të gjitha depozitave bankare janë në dollarë, ndërsa gati 70 përqind e obligacioneve ndërkombëtare janë të kuotuara në monedhën amerikane.

Ndërkohë, 57 përqind e rezervave të valutave të huaja në botë, asetet e mbajtura nga bankat qendrore, mbahen në dollarë, sipas FMN-së.

Por statusi i rezervës së dollarit mbështetet nga besimi në ekonominë amerikane, tregjet e saj financiare dhe sistemin e saj ligjor.

Dhe Trump po e ndryshon këtë. Karsten Junius, kryeekonomist në Bank J Safra Sarasin, thotë se “investitorët po fillojnë të kuptojnë se janë tepër të ekspozuar ndaj aseteve amerikane”. 

Në të vërtetë, të huajt zotërojnë 19 trilionë dollarë aksione amerikane, 7 trilionë dollarë bono thesari amerikane dhe 5 trilionë dollarë obligacione korporatash amerikane, sipas Apollo Asset Management.

Nëse investitorët vazhdojnë të ulin pozicionet e tyre, vlera e dollarit mund të vazhdojë të jetë nën presion të vazhdueshëm.

“SHBA-të janë bërë një vend më pak tërheqës për të investuar këto ditë… Asetet amerikane nuk janë aq të sigurta sa ishin më parë”, tha Junius për Al Jazeera.

Cilat janë pasojat e një dollari me vlerë më të ulët?

Shumë brenda administratës Trump argumentojnë se kostot e statusit të rezervës së dollarit amerikan i tejkalojnë përfitimet, sepse kjo rrit koston e eksporteve amerikane.

Stephen Miran, kryetar i Këshillit të Këshilltarëve Ekonomikë të Trump, ka thënë se vlerat e larta të dollarit vendosin “barra të panevojshme mbi firmat dhe punëtorët tanë, duke i bërë produktet dhe punën e tyre jo konkurruese në skenën globale”. 

“Mbivlerësimi i dollarit ka qenë një faktor që ka kontribuar në humbjen e konkurrueshmërisë së SHBA-së gjatë viteve, dhe… tarifat janë një reagim ndaj këtij realiteti të pakëndshëm”, shtoi ai.

Në shikim të parë, një dollar më i ulët do t’i bënte mallrat amerikane më të lira për blerësit e huaj dhe do t’i bënte importet më të shtrenjta, duke ndihmuar në uljen e deficiteve tregtare të SHBA-së. Megjithatë, këto efekte tipike tregtare mbeten të lëkundshme për shkak të kërcënimeve të vazhdueshme të tarifave.

Për vendet në zhvillim, një dollar më i dobët do të ulë koston e shlyerjes së borxhit në dollar në monedhën vendase, duke ofruar lehtësim për vendet me borxhe të larta si Zambia, Gana ose Pakistani.

Diku tjetër, një dollar më i dobët duhet të rrisë çmimet e mallrave, duke rritur të ardhurat nga eksporti për vendet që eksportojnë naftë, metale ose mallra bujqësore si Indonezia, Nigeria dhe Kili.

A kanë ecur mirë monedhat e tjera?

Që nga fillimi i mandatit të dytë të Trump, rënia e dollarit ka përmbysur parashikimet e përhapura se lufta e tij tregtare do të shkaktonte dëme më të mëdha në ekonomitë jashtë SHBA-së, ndërsa do të nxiste gjithashtu inflacionin amerikan, duke forcuar monedhën kundër rivalëve të saj.

Në vend të kësaj, euro është rritur me 13 përqind në mbi 1.17 dollarë, ndërsa investitorët vazhdojnë të përqendrohen në rreziqet e rritjes brenda SHBA-së. Në të njëjtën kohë, kërkesa është rritur për asete të tjera të sigurta si obligacionet qeveritare gjermane dhe franceze.

Për investitorët amerikanë, dollari më i dobët ka inkurajuar gjithashtu investimet në aksione jashtë vendit.

Indeksi Stoxx 600, një masë e gjerë në të gjitha aksionet europiane, është rritur afërsisht 15 përqind që nga fillimi i vitit 2025.

I konvertuar përsëri në dollarë, kjo rritje arrin në 23 përqind.

Ndërkohë, inflacioni, duke përgënjeshtruar përsëri parashikimet, ka rënë nga 3 përqind në janar në 2.3 përqind në maj.

Sipas Junius, nuk ka ndonjë kërcënim të rëndësishëm për statusin e dollarit si monedha rezervë de facto e botës në të ardhmen e afërt.

Por “kjo nuk do të thotë që nuk mund të keni një dobësim më të madh të dollarit amerikan”, tha ai. “Në fakt, ne vazhdojmë ta presim këtë nga tani deri në fund të vitit.”