Nga Neli Demi

Në një vend ku fjalët peshohen më shumë nga frika sesa nga ligji, çdo Kod Penal nuk është thjesht një përmbledhje nenesh: është një projekt i heshtur për të përcaktuar se kush ka të drejtë të flasë dhe kush duhet të heshtë. Drafti i ri i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, i propozuar si një hap drejt standardeve europiane, në realitet fsheh nene që i japin shtetit një fuqi të rrezikshme për të goditur fjalën e lirë dhe për të frikësuar lirinë e mendimit.

Në pamje të parë, dokumenti është ambicioz: 327 nene, qindra ndërhyrje, logjikë sistemike. Por mjafton një vështrim më i vëmendshëm për të parë se nenet që prekin lirinë e shprehjes janë hartuar me një gjuhë të pasigurt, të tejzgjatur dhe të hapur ndaj interpretimit arbitrar.

Tre nene: një shtet nervoz

Neni 536: “Ndikimi në pavarësinë e gjykatës” është ndoshta më i rrezikshmi. Ai dënon “çdo përpjekje për të ndikuar, drejtpërdrejt apo tërthorazi, mbi gjykatën apo gjyqtarin përmes komenteve publike, fjalimeve apo publikimeve”. Në dukje, ky është një mbrojtje e logjikshme ndaj sistemit gjyqësor. Por në praktikë, kjo do të thotë që një analizë gazetareske, një opinion kritik, apo një koment në rrjete sociale që kritikon një vendim gjyqësor mund të penalizohet.

Neni 863: “Fyerja e rëndë” dhe Neni 865: “Fyerja dhe shpifja” janë edhe më problematikë. I pari përdor formula të papërcaktuara si “shqetësimi i opinionit publik” apo “cenimi i ndjenjave të komunitetit”, që nuk kanë asnjë vlerë juridike por shumë vlerë politike. I dyti kthen defamimin në vepër penale, duke anashkaluar traditën europiane që e trajton këtë përmes gjykatave civile dhe jo penale.

Me këto nene, shteti nuk po mbron gjyqtarët, rendin apo qytetarët. Po mbron pushtetin nga kritika.

Kur ligji shpik moralin

Në draftin e ri vihet re një tendencë për të futur në Kod Penal koncepte si “nderi vetjak”, “moraliteti”, “ndjenjat publike”, madje edhe “prekja e dinjitetit të një trupi të pajetë”. Këto janë nocione thellësisht subjektive, që nuk kanë vend në një ligj penal modern, sepse e zhvendosin drejtësinë nga e drejta në ndjeshmëri.

Për shembull, në Kapitullin V të Titullit VIII: “Veprat penale kundër moralit dhe nderit vetjak”, drafti krijon një kategori “cenimesh të turpshme” pa sqaruar as përmasën, as rrethanën, as standardin e provës. Kjo i hap rrugë ndëshkimit të çdokujt që sfidon moralin e rremë publik që shpesh është i njëjtë me moralin e qeverisë së radhës.

Liria e shprehjes si vepër penale?

Liria e shprehjes përmendet në draft si një e drejtë themelore por menjëherë pas saj renditen përjashtimet, kufizimet, klauzolat dhe pasaktësitë. Në vend që të garantojë të drejtën për të folur, ky Kod e lidh fjalën me pasojën – dhe kur pasojë quhet shqetësimi i opinionit publik, atëherë çdo mendim ndryshe është i rrezikshëm.

Madje edhe gazetarët – ata që në shumë vende janë konsideruar “mbrojtës të demokracisë” – në këtë Kod shihen si burim potencial rreziku. Nëse “ndikojnë”, “shqetësojnë”, “keqinformojnë”, mund të hetohen, paditen e ndëshkohen me gjobë apo burgim. Pa pasur nevojë të provohet që kanë gënjyer. Mjafton të jenë kritikë.

Çfarë kërkon ky shtet?

Pyetja më e thellë nuk është: “A janë këto nene në përputhje me standardet europiane?” Por: “Çfarë frike po përpiqet të qetësojë ky shtet?” Sepse një shtet që ndëshkon mendimin, kritikën, fjalën, median është një shtet që nuk ka më frikë nga krimi, por nga qytetari.

Kjo është një përmbysje e logjikës së drejtësisë. Dhe është përgjegjësia jonë si qytetarë, si profesionistë, si shoqëri të mos e lëmë këtë draft të bëhet armë e re për heshtje të vjetër.