Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, i ka dhënë homologut të tij ukrainas, Volodymyr Zelensky, pesë ditë, deri në Ditën e Falënderimeve më 27 nëntor, për të pranuar planin e paqes prej 28 pikash që ai ka propozuar për t’i dhënë fund luftës katërvjeçare Rusi-Ukrainë.

Presidenti amerikan po ushtron presion të fortë mbi homologun e tij ukrainas që ta pranojë shpejt planin e tij për një zgjidhje përfundimtare të konfliktit, duke këmbëngulur, sipas asaj që tha dje në Fox News, se “Ukraina do të humbasë më shumë territor në një periudhë të shkurtër kohore nëse lufta vazhdon”.

“Ne besojmë se kemi një mënyrë për të bërë paqe. Zelenskyy duhet ta miratojë atë”, theksoi presidenti amerikan në fjalën e tij. Kur një gazetar i tha se plani i paqes ishte kritikuar, Trump u përgjigj: “Do të thuash që Zelenskyt nuk i pëlqen? Atij duhet t’i pëlqejë, por nëse nuk i pëlqen, atëherë ata duhet të vazhdojnë të luftojnë, mendoj.”

Pikat kryesore të planit SHBA-Rusi janë publikuar gjerësisht dhe ai propozon dorëzimin e zonave të rajonit industrial lindor të Donbasit që janë ende nën kontrollin e Ukrainës, kontrollit rus. Në të njëjtën kohë, versionet më të fundit të tekstit propozojnë gjithashtu që Ukraina të zvogëlojë madhësinë e forcave të saj të armatosura në 600,000 njerëz.

Cilat janë pikat kryesore të planit Trump?

Sipas një analize të gjatë të BBC-së mbi 28 pikat kryesore të planit të Trump, shumë prej tyre, në shikim të parë, mund të pranohen nga Ukraina.

Sovraniteti i Ukrainës do të “konfirmohet” dhe do të ketë një “marrëveshje totale dhe të plotë mossulmimi midis Rusisë, Ukrainës dhe Evropës”, me “garanci sigurie” të forta ose të besueshme për Kievin dhe një kërkesë për zgjedhje të parakohshme brenda 100 ditëve.

Nëse Rusia pushton Ukrainën, propozohet një “përgjigje e fortë ushtarake e koordinuar” së bashku me rivendosjen e sanksioneve dhe anulimin e marrëveshjes.

Edhe pse zgjedhjet janë të pamundura në Ukrainë për shkak të zbatimit të ligjit ushtarak, ato teorikisht mund të mbahen nëse nënshkruhet një marrëveshje paqeje.

Megjithatë, kur bëhet fjalë për garancitë e sigurisë, nuk ka detaje se kush do t’i ofrojë ato dhe sa të forta do të jenë. Kjo është shumë larg një angazhimi në stilin e Artikullit Pesë të NATO-s për ta konsideruar një sulm ndaj Ukrainës si një sulm ndaj të gjithë anëtarëve, dhe pala ukrainase do të donte më shumë sesa një premtim të paqartë para nënshkrimit.

Dorëzimi i territoreve ukrainase dhe zvogëlimi i forcave të armatosura

Ndër propozimet më të diskutueshme janë dorëzimi i territoreve të papushtuara nga Ukraina dhe një zvogëlim i madhësisë së forcave të saj të armatosura.

“Forcat ukrainase do të tërhiqen nga pjesa e rajonit të Donetskut që aktualisht e kontrollojnë, dhe zona e kësaj tërheqjeje do të konsiderohet një zonë neutrale e demilitarizuar, e njohur ndërkombëtarisht si territor që i përket Federatës Ruse. Forcat ruse nuk do të hyjnë në këtë zonë të demilitarizuar.”

Dorëzimi i territoreve ku jetojnë të paktën një e katërta e një milioni ukrainasësh – qytetet “fortesa” të Slovianskut, Kramatorskut dhe Druzhkivkës – nuk do të ishte i pranueshëm për shumicën e ukrainasve. Rusia kaloi më shumë se një vit duke u përpjekur të pushtonte qytetin e Pokrovskut – Ukraina nuk do të dorëzojë qendra kaq të rëndësishme strategjike pa luftë.

“Madhësia e Forcave të Armatosura të Ukrainës do të kufizohet në 600,000”

Forcat ukrainase u vlerësuan në janar në 880,000 personel aktiv, nga 250,000 që ishin në fillim të pushtimit në shkallë të plotë në shkurt 2022.

Ndërsa 600,000 mund të duket si një numër potencialisht i pranueshëm në kohë paqeje, një kufizim i tillë do të shkelte sovranitetin e Ukrainës. Mund të jetë gjithashtu një numër shumë i madh për t’u pranuar nga Rusia.

“Vijat tona të kuqe janë të qarta dhe të pakompromis”, i tha përfaqësuesja ukrainase Khrystyna Hayovichyn Këshillit të Sigurimit të OKB-së: “Nuk do të ketë kurrë asnjë njohje, zyrtare apo jo, të territorit të Ukrainës të pushtuar përkohësisht nga Federata Ruse si rus. Ukraina nuk do të pranojë asnjë kufizim në të drejtën e saj për vetëmbrojtje ose në madhësinë dhe aftësitë e forcave të saj të armatosura.”

Plani gjithashtu propozon që “Krimea, Luhansku dhe Donetsku do të njihen de facto si ruse, përfshirë edhe nga Shtetet e Bashkuara”.

Me fjalë të tjera, Ukraina dhe vendet e tjera nuk do të duhej ta njihnin sovranitetin rus me ligj. Kjo mund t’i lejonte Kievit të pranonte një formulim të tillë, pasi nuk do të shkelte Kushtetutën e Ukrainës, e cila thotë se kufijtë e saj janë “të pandashëm dhe të paprekshëm”.

Në zona të tjera, në jug, në Kherson dhe Zaporizhia, vijat e frontit do të “ngrijnë” dhe Rusia do të tërheqë zonat që ka pushtuar në zona të tjera.

E ardhmja e Ukrainës – me BE-në, por jo me NATO-n

Plani propozon angazhime të rëndësishme për të ardhmen strategjike të Ukrainës:

“Ukraina pranon të përcaktojë në Kushtetutën e saj se nuk do t’i bashkohet NATO-s, dhe NATO pranon të përfshijë në kartën e saj një dispozitë që Ukraina nuk do të pranohet në të ardhmen.”

“Ukraina është e kualifikuar për anëtarësim në BE dhe do të ketë akses preferencial afatshkurtër në tregun evropian ndërsa çështja vlerësohet.”

Ka pak shanse që Ukraina të anëtarësohet në NATO së shpejti, dhe Rusia në muajt e fundit e ka zbutur qëndrimin e saj ndaj përpjekjes së Ukrainës për anëtarësim në BE. Dokumenti duket se i ofron Kievit akses në tregjet e BE-së, duke i shpërfillur pikëpamjet e 27 vendeve evropiane.

Bashkimi si me BE-në ashtu edhe me NATO-n është pjesë e Kushtetutës së Ukrainës, dhe një tjetër vijë e kuqe e Khrystyna Hayovichyn në OKB të enjten ishte: “As ne nuk do të tolerojmë asnjë shkelje të sovranitetit tonë, përfshirë të drejtën tonë sovrane për të zgjedhur aleancat në të cilat duam të bashkohemi”.

Propozime të tjera në plan përfshijnë që NATO të bjerë dakord të mos vendosë trupa në Ukrainë dhe që avionët luftarakë evropianë të vendosen në Poloni. Kievi gjithashtu do të duhet të angazhohet për t’u bërë një “shtet jo-bërthamor”.

Kjo duket se hedh poshtë planet e Aleancës Perëndimore të udhëhequr nga Mbretëria e Bashkuar dhe Franca për të ndihmuar në zbatimin e një marrëveshjeje të ardhshme.

Kthimi i Rusisë nga izolimi

Shumë pika i referohen riintegrimit të Rusisë në ekonominë globale dhe rikthimit të saj në grupin G8.

Kjo duket shumë larg për momentin, me Putinin nën arrest nga Gjykata Ndërkombëtare Penale. Rusia u përjashtua nga G7 pas pushtimit dhe aneksimit të Krimesë në vitin 2014, dhe Trump u përpoq ta rivendoste atë gjashtë vjet më vonë.

Nëse Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja, Franca, Gjermania, Italia dhe Japonia ngurronin përpara një pushtimi në shkallë të plotë, tani ka edhe më pak shanse.

Çfarë do të ndodhë me fondet e ngrira ruse?

Plani propozon që 100 miliardë dollarë nga fondet e ngrira ruse do të investohen “në përpjekjet e rindërtimit dhe investimeve të udhëhequra nga SHBA-të në Ukrainë”, me SHBA-në që merr 50% të fitimeve dhe Evropën që kontribuon me 100 miliardë dollarë shtesë për rindërtim.

Kjo të kujton marrëveshjen për mineralet SHBA-Ukrainë në fillim të këtij viti, me një përfitim ekonomik për SHBA-në dhe duke e lënë BE-në vetëm me kosto të mëdha.

Shumat e cituara mund të mos jenë të mjaftueshme: në fillim të këtij viti, kostoja totale e rindërtimit të Ukrainës u vlerësua në 524 miliardë dollarë.

Rreth 200 miliardë dollarë fonde të ngrira ruse mbahen kryesisht në Euroclear në Belgjikë, dhe BE-ja po punon për një plan për të financuar Kievin ekonomikisht dhe ushtarakisht.

Fondet e mbetura të ngrira do të drejtoheshin në një “mjet investimi amerikano-rus”, sipas planit, në mënyrë që Rusia të shihte kthimin e një pjese të parave të saj, ndërsa në të njëjtën kohë do të kishte një përfitim ekonomik për SHBA-në.

Çfarë nuk përfshihet në planin e Trump?

Disa komentues kanë theksuar se plani nuk kërkon kufizime mbi armët ose industrinë e armëve të Ukrainës, megjithëse ekziston një dispozitë që thotë se nëse Ukraina lëshon një raketë në Moskë ose Shën Petersburg, garancia e sigurisë konsiderohet e pavlefshme.

Megjithatë, nuk ka asnjë kufizim për armët hipersonike ose me rreze të gjatë veprimi që po zhvillon Ukraina, siç janë raketat Flamingo dhe Long Neptune.

A është ky një plan përfundimtar paqeje?

Është e qartë se SHBA-të duan të veprojnë shpejt me një “afator agresiv”, me raportet që Ukraina ka kohë deri në Ditën e Falënderimeve më 27 nëntor për të rënë dakord.

Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Marco Rubio, i cili ndihmoi në hartimin e tij, e përshkroi atë si “një listë idesh të mundshme për t’i dhënë fund luftës”, dhe Ministri i Jashtëm gjerman Johann Vanderpoel theksoi se nuk i konsideronte 28 pikat një plan përfundimtar, pasi kishte folur me zyrtarin tjetër kryesor të SHBA-së, të dërguarin e Trump, Steve Witkoff.

Në disa vende, plani duket se është ende në zhvillim e sipër, me detajet e publikuara të enjten në faqet e internetit amerikane që nuk shfaqen më.

BE-ja tha të premten se nuk e kishte parë zyrtarisht planin, dhe as Ministria e Jashtme ruse nuk e kishte parë.

A është plani një “listë dëshirash” e Putinit?

I dërguari special rus, Kirill Dmitriev, thuhet se ka kaluar deri në tre ditë me Vitkovin duke diskutuar planin, duke ngritur dyshime për një marrëveshje të përshtatur për Moskën. Por Rusia deri më tani është përgjigjur me kujdes, duke pretenduar se as nuk e ka parë planin.

Dorëzimi i territorit ukrainas ndaj Rusisë, madje edhe në një zonë të çmilitarizuar, është shenja më e madhe e animit drejt narrativës së Rusisë, por “ngrirja” e fronteve në jug mund të jetë e vështirë për Kremlinin, i cili ka përfshirë Khersonin dhe Zaporizhian në Kushtetutën e tij.

Një nga propozimet është që lehtësimi i sanksioneve të “miratohet gradualisht dhe rast pas rasti” – diçka që Moska ka të ngjarë ta konsiderojë shumë të ngadaltë.

Megjithatë, një plan për një “amnisti të përgjithshme” për të gjitha palët do të pritej mirë në Moskë dhe shumë keq në Kiev dhe kryeqytetet evropiane.

Komentuesit vërejnë se, ndërsa ka lëshime të mëdha ndaj Putinit, disa kërkesa për NATO-n janë shumë të paqarta për shijet e Kremlinit.

Rusia ka kërkuar gjithashtu vazhdimisht që një plan paqeje të eliminojë ato që ajo i konsideron “shkaqet rrënjësore” të luftës. Një nga këto është ndalimi i zgjerimit të NATO-s në Evropën Lindore, të cilin plani duket se e mbulon.

Pjesë të tjera të draftit njohin gjuhën ruse dhe denoncimin e diskriminimit pa i mbështetur ato në mënyrë të qartë.

Një pikë është e qartë, por neutrale: “Të dy vendet do të bien dakord të shfuqizojnë të gjitha masat diskriminuese dhe të garantojnë të drejtat e medias dhe arsimit ukrainas dhe rus.”

Një tjetër përpjekje për ekuilibër është propozimi për të shpërndarë energjinë nga termocentrali bërthamor i Zaporizhias i pushtuar nga Rusia – më i madhi në Evropë – “në mënyrë të barabartë midis Rusisë dhe Ukrainës”.