Britania, Portugalia, Australia dhe Kanadaja kanë njoftuar zyrtarisht njohjen e Shtetit Palestinez, ndërsa njoftime të ngjashme priten nga shtete të tjera në ditët në vijim, siç është Franca, e cila gjithashtu planifikon të njohë shtetin palestinez gjatë Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në Nju Jork këtë javë.
Siç raporton BBC në analizën e saj të gjerë, më shumë se 150 vende kishin njohur më parë një shtet palestinez, por shtimi i vendeve të mësipërme shihet nga shumë si një moment vendimtar, me Xavier Abu Eid, një ish-zyrtar palestinez, i cili komenton se “Palestina nuk ka qenë kurrë më e fuqishme globalisht sesa është tani”.
Shtetësia aktuale
Por ka pyetje komplekse që duhet të marrin përgjigje në dritën e traktatit të ri që po krijohet, të tilla si çfarë është Palestina dhe nëse ekziston ndonjë shtet që duhet të njihet?
Konventa e Montevideos e vitit 1933 kërkon katër kritere themelore që shtetësia të njihet: një popullsi e përhershme, një territor i përcaktuar, një qeveri dhe aftësia për të hyrë në marrëdhënie me shtete të tjera. Palestina aktualisht mund të pretendojë legjitimisht vetëm dy prej këtyre kritereve: një popullsi të përhershme (megjithëse lufta në Gaza e vë atë në rrezik të madh) dhe aftësinë për të hyrë në marrëdhënie ndërkombëtare.
Në dy kriteret e mbetura, situata duket shumë problematike. Lidhur me termin “territor i përcaktuar”, pa një marrëveshje mbi kufijtë përfundimtarë dhe pa një proces paqeje substancial, është e vështirë të përcaktohet qartë sot shtrirja territoriale e termit Palestinë.
Për vetë palestinezët, shteti i tyre i dëshiruar prej kohësh përbëhet nga tre pjesë: Jerusalemi Lindor, Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës, të cilat u pushtuan nga Izraeli gjatë Luftës Gjashtëditore të vitit 1967.
Edhe një vështrim i shpejtë në hartë tregon se ku fillojnë problemet. Bregu Perëndimor dhe Rripi i Gazës kanë qenë të ndara gjeografikisht nga Izraeli për tre të katërtat e një shekulli, që nga pavarësia e Izraelit në vitin 1948.
Në Bregun Perëndimor, prania e ushtrisë izraelite dhe e kolonëve hebrenj do të thotë që Autoriteti Palestinez, i themeluar pas marrëveshjeve të paqes së Oslos të viteve 1990, qeveris vetëm rreth 40% të territorit. Që nga viti 1967, zgjerimi i vendbanimeve ka përpirë Bregun Perëndimor, duke e ndarë atë në një entitet politik dhe ekonomik gjithnjë e më të fragmentuar.
Ndërkohë, Jerusalemi Lindor, të cilin palestinezët e konsiderojnë kryeqytetin e tyre, është rrethuar nga vendbanime hebraike, duke e shkëputur gradualisht qytetin nga Bregu Perëndimor.
Fati i Gazës është aktualisht shumë më i keq. Pas gati dy vitesh lufte, të shkaktuar nga sulmet e Hamasit në tetor 2023, pjesa më e madhe e territorit të saj është shkatërruar.
Frerat e shtetit
Kriteri i fundit i kërkuar nga Konventa e Montevideos është një qeveri funksionale. Dhe kjo përbën një sfidë të madhe për palestinezët.
Në vitin 1994, një marrëveshje midis Izraelit dhe Organizatës për Çlirimin e Palestinës (PLO) çoi në krijimin e Autoritetit Kombëtar Palestinez (i njohur si Autoriteti Palestinez), i cili ushtroi kontroll të pjesshëm politik mbi palestinezët në Gaza dhe Bregun Perëndimor.
Por që nga konflikti i përgjakshëm i vitit 2007 midis Hamasit dhe fraksionit kryesor të PLO-së, Fatahut, palestinezët në Gaza dhe Bregun Perëndimor janë sunduar nga dy qeveri rivale: Hamasi në Gaza dhe Autoriteti Palestinez i njohur ndërkombëtarisht në Bregun Perëndimor, president i të cilit është Mahmoud Abbas.
Këto janë 77 vjet ndarje gjeografike dhe 18 vjet ndarje politike: një kohë e gjatë për të larguar Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës.
Ndërkohë, politika palestineze është bërë e ngurtë, duke i lënë shumicën e palestinezëve cinikë në lidhje me udhëheqjen e tyre dhe pesimistë në lidhje me shanset e çdo lloj pajtimi të brendshëm, e lëre më të përparojnë drejt shtetësisë.
Zgjedhjet e fundit presidenciale dhe parlamentare u mbajtën në vitin 2006, që do të thotë se asnjë palestinez nën moshën 36 vjeç nuk ka votuar ndonjëherë në Bregun Perëndimor ose në Gaza.
Çështja është bërë edhe më e mprehtë që nga lufta që shpërtheu në Gaza në tetor 2023. Përballë vdekjes së dhjetëra mijëra qytetarëve të saj, Autoriteti Palestinez i Abbasit, duke shikuar nga selia e tij në Bregun Perëndimor, është reduktuar kryesisht në një rol spektatori.
Por tensionet brenda udhëheqjes kishin filluar vite më parë. Kur kryetari i PLO-së, Yasser Arafat, u kthye nga vite mërgimi për të udhëhequr Autoritetin Palestinez, politikanët vendas palestinezë e gjetën veten kryesisht në anë të rrugës, të pakënaqur jo vetëm me stilin autoritar të shumë bashkëpunëtorëve të Arafatit, por edhe me thashethemet për korrupsion brenda qarqeve udhëheqëse palestineze.
Më e rëndësishmja, Autoriteti Palestinez i sapoformuar dukej i paaftë për të ndaluar kolonizimin gradual të Bregut Perëndimor nga Izraeli ose për të përmbushur premtimin e pavarësisë dhe sovranitetit, i ngritur në mënyrë kaq joshëse nga shtrëngimi historik i duarve i Arafatit me ish-kryeministrin izraelit, Yitzhak Rabin, në Shtëpinë e Bardhë në shtator 1993.
Vitet në vijim nuk ishin të favorshme për një zhvillim të qetë politik, pasi ato u dominuan nga iniciativat e dështuara të paqes, zgjerimi i vazhdueshëm i vendbanimeve hebraike, dhuna nga ekstremistët nga të dyja anët, rënia politike e Izraelit në të djathtë dhe ndarja e dhunshme e vitit 2007 midis Hamasit dhe Fatahut.
Të nesërmen
«Në rrjedhën normale të ngjarjeve, do të kishin dalë personalitete të reja, breza të rinj», thotë historiani palestinez Yazid Sayyid, por ai shton se sot «kjo është e pamundur… Palestinezët në territoret e pushtuara janë të fragmentuar në një masë të madhe në hapësira të vogla të ndara dhe kjo e ka bërë pothuajse të pamundur që personalitete të reja të dalin dhe të bashkohen».
Marwan Barghouti
I lindur dhe i rritur në Bregun Perëndimor, në moshën 15 vjeç ai u bë aktiv në Fatah, fraksionin e PLO-së të udhëhequr nga Arafati.
Barghouti u shfaq si një udhëheqës popullor gjatë kryengritjes së dytë palestineze përpara se të arrestohej dhe të akuzohej për planifikimin e sulmeve vdekjeprurëse që vranë pesë izraelitë. Ai i mohon akuzat, por ka qenë në një burg izraelit që nga viti 2002.
Kur palestinezë të tjerë flasin për udhëheqës të mundshëm në të ardhmen, ata shpesh përmendin emrin e Barghoutit. Një sondazh i kohëve të fundit nga Qendra Palestineze për Politika dhe Kërkime me seli në Bregun Perëndimor zbuloi se 50% e palestinezëve do ta zgjidhnin atë si president, shumë përpara Abbasit, i cili e ka mbajtur këtë pozicion që nga viti 2005.
Pavarësisht se është një figurë e lartë në Fatah, e cila ka qenë në konflikt me Hamasin për vite me radhë, emri i tij besohet të jetë i spikatur në listën e të burgosurve politikë që Hamasi dëshiron të lirojë në këmbim të pengjeve izraelite të mbajtura në Gaza.
Por Izraeli nuk ka dhënë asnjë shenjë se është i gatshëm ta lirojë atë. Në mesin e gushtit, u publikua një video që tregonte Barghoutin, 66-vjeçarin e dobët dhe të brishtë, duke u tallur nga Ministri i Mbrojtjes i Izraelit, Itamar Ben Gvir. Ishte hera e parë në vite që një imazh publik i Barghoutit ishte publikuar.
Me Barghoutin në burg, Abbasin që po i afrohet të 90-ave, Hamasin e shkatërruar dhe Bregun Perëndimor të fragmentuar, është e qartë se Palestinës i mungon lidershipi dhe kohezioni.
Por kjo nuk do të thotë që njohja ndërkombëtare është e pakuptimtë. Në fund të fundit, Deklarata e Nju Jorkut mbi Zgjidhjen Paqësore të Çështjes së Palestinës dhe Zbatimin e Zgjidhjes me Dy Shtete i angazhon nënshkruesit të ndërmarrin “hapa konkretë, të kufizuar në kohë dhe të pakthyeshëm drejt një zgjidhjeje paqësore të çështjes së Palestinës”.
Zyrtarët britanikë i tregojnë BBC-së referencat e deklaratës për bashkimin e Gazës dhe Bregut Perëndimor, mbështetjen për proceset zgjedhore demokratike, si dhe hapat që duhet të ndjekin njohjen.
Reagimi izraelit
Por palestinezët e dinë se pengesat do të jenë të mëdha. Izraeli mbetet kategorikisht kundër kësaj perspektive dhe ka kërcënuar të hakmerret duke aneksuar zyrtarisht pjesë ose të gjithë Bregun Perëndimor.
Në të njëjtën kohë, Uashingtoni ndërmori hapin e pazakontë të revokimit ose mohimit të vizave për dhjetëra zyrtarë palestinezë që do të kishin udhëtuar për në Nju Jork për të marrë pjesë në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, me shumë gjasa duke shkelur rregullat e organizatës ndërkombëtare.
Sidoqoftë, SHBA-të mbajnë të drejtën e vetos në OKB për çdo iniciativë për të njohur një shtet palestinez, dhe Trump duket se ende po i përmbahet një versioni të të ashtuquajturit “Plani i Rivierës”, sipas të cilit amerikanët do të merrnin përsipër pjesën më të madhe të zhvillimit të ardhshëm të Gazës, pa përmendur ndonjë lidhje të ardhshme me Bregun Perëndimor ose Autoritetin Palestinez.
Në fund të fundit, e ardhmja afatgjatë për Gazën mund të shtrihet diku midis Deklaratës së Nju Jorkut, planit të Trump dhe planit të rindërtimit arab. Të gjitha këto plane, në mënyra shumë të ndryshme, shpresojnë të shpëtojnë diçka nga shkatërrimi që ka goditur Gazën gjatë dy viteve të fundit. Por çfarëdo që të dalë, do të duhet t’i përgjigjet pyetjes se sa e madhe do të jetë Palestina dhe çfarë forme do të marrë lidershipi i saj./kohajuaj
