Marrëdhënia e adoleshentëve me mediat sociale karakterizohet si problematike në raportin e ri të zyrës evropiane të OBSH-së, me titull “Kërkim mbi sjelljet që lidhen me shëndetin e studentëve adoleshent”. Ekziston nevoja për t’i drejtuar adoleshentët drejt një përdorimi më të shëndetshëm të ekraneve dhe mediave sociale. Shifrat e reja tregojnë një rritje të ndjeshme të normave të përdorimit problematik të mediave sociale mes adoleshentëve në mbarë botën, nga 7% në 2018 në 11% në 2022. Kjo, së bashku me faktin se gjithashtu një pjesë e konsiderueshme e adoleshentëve (12%) janë në kufi me ose duke luajtur tashmë shumë lojëra elektronike (lojëra), kjo ngre shqetësime serioze për ndikimin e komunikimit dixhital dhe ekraneve në përgjithësi në shëndetin mendor dhe mirëqenien e të rinjve evropianë.

Këto gjetje vijnë nga sondazhi ndërkombëtar i sjelljes shëndetësore në fëmijët e moshës shkollore (HBSC), i cili në vitin 2022 përfshiu pothuajse 280,000 adoleshentë të moshës 11, 13 dhe 15 vjeç nga 44 vende dhe rajone në Evropë dhe Azinë Qendrore dhe Kanada (Greqia merr pjesë përmes Instituti Kërkimor Universitar i Shëndetit Mendor, Neuroshkencave dhe Mjekësisë Precize “KOSTAS STEPHANIS”, EPIPSY).

Gjetjet kryesore me një shikim:

• Më shumë se një e treta (36%) e adoleshentëve ndërkombëtarisht (33% në Greqi) raportojnë kontakte të vazhdueshme ditore me miqtë ose të tjerët në internet, me këtë përqindje edhe më të lartë tek vajzat 15-vjeçare (44%, 44% dhe në Greqi) .

• Një në 9 (11%) shfaq shenja të përdorimit problematik të mediave sociale (13% në Greqi), d.m.th. shpenzon shumë orë në të, e ka të vështirë të kontrollojë përdorimin e saj dhe përjeton pasoja negative prej saj. Vajzat raportojnë punësim problematik me përqindje më të larta se djemtë (13% e vajzave kundrejt 9% e djemve ndërkombëtarisht, përkatësisht 16% dhe 10% në Greqi).

• Një e treta (34%) e adoleshentëve luajnë lojëra online çdo ditë, me më shumë se një në 5 (22%) që luajnë (kur luajnë) për të paktën katër orë në ditë (20% në Greqi, megjithëse këto dy përqindje nuk bëjnë janë drejtpërdrejt të krahasueshme).

• Pothuajse një në 8 (12%) adoleshentë ndërkombëtarisht janë në rrezik të përfshirjes problematike me lojërat elektronike, më shumë se dy herë më shumë djem se vajza (16% kundrejt 7%, nuk ka të dhëna përkatëse për Greqinë).

Raporti përcakton angazhimin problematik të mediave sociale si një model sjelljeje të karakterizuar nga simptoma të ngjashme me varësinë. Këto përfshijnë paaftësinë për të kontrolluar përdorimin e tyre, një ndjenjë të fortë “privimi” kur adoleshentët nuk mund të lidhen me ta, neglizhimi i aktiviteteve të tjera në favor të përdorimit të tyre dhe përballja me pasoja negative në jetën e tyre të përditshme për shkak të përdorimit të tepruar.

Pasojat e rritjes së përdorimit problematik të mediave sociale

Rritja e përdorimit problematik të mediave sociale midis adoleshentëve ngre shqetësime të konsiderueshme në lidhje me implikimet e mundshme. Një studim i mëparshëm i të dhënave të të njëjtit sondazh zbuloi se adoleshentët që përdornin mediat sociale problematike kishin nivele dukshëm më të ulëta të mirëqenies mendore dhe sociale dhe nivele më të larta të përdorimit të substancave, krahasuar me bashkëmoshatarët e tyre pa ose pa përdorim problematik. Përveç kësaj, përdorimi problematik i mediave sociale është shoqëruar me netët e vona dhe si rrjedhojë me kohëzgjatjen më të shkurtër të gjumit, duke ndikuar potencialisht në shëndetin e përgjithshëm dhe performancën akademike tek adoleshentët. Me kalimin e kohës, përdorimi problematik po rritet dhe – nëse kjo tendencë vazhdon – mund të ketë pasoja të gjera për zhvillimin dhe shëndetin psikosocial të adoleshentëve.

“Është e qartë se media sociale mund të ketë pasoja pozitive dhe negative në shëndetin dhe mirëqenien e adoleshentëve,” vuri në dukje Dr Hans Henri P. Kluge, Drejtor i Zyrës Rajonale të OBSH-së për Evropën. “Kjo është arsyeja pse edukimi i shkrim-leximit dixhital është kaq i rëndësishëm. Megjithatë, ai mbetet i pamjaftueshëm në shumë vende dhe aty ku është i disponueshëm, shpesh nuk arrin të mbajë ritmin me standardet e adoleshencës dhe teknologjinë që evoluon me shpejtësi. Tashmë po shohim pasojat e këtij boshllëku dhe ka të ngjarë të vijë më keq, nëse qeveritë, autoritetet shëndetësore, komuniteti arsimor dhe prindërit nuk njohin shkaqet rrënjësore të situatës aktuale dhe ndërmarrin veprime për ta korrigjuar atë. Miliona adoleshentë në të gjithë Evropën po fillojnë shkollën pas pushimeve verore dhe tashmë disa vende po mendojnë të kufizojnë apo edhe të ndalojnë përdorimin e mediave sociale për fëmijët deri në një moshë të caktuar. Është e qartë se ne kemi nevojë për veprim të menjëhershëm dhe të qëndrueshëm për t’i ndihmuar adoleshentët të kthejnë përdorimin e tyre potencialisht të dëmshëm të mediave sociale, i cili është treguar se çon në ankth, depresion, ekspozim ndaj bullizmit dhe probleme në performancën e shkollës.”

Aspektet pozitive të përdorimit të mediave sociale

Ndërsa raporti thekson rreziqet, ai gjithashtu thekson përfitimet e përdorimit të përgjegjshëm të mediave sociale. Adoleshentët që i përdorin ato shpesh, por jo në mënyrë të tepruar, raportojnë mbështetje më të fortë nga bashkëmoshatarët dhe kanë një ndjenjë më të lartë të lidhjes sociale. Siç thotë një studente 17-vjeçare nga Polonia: “Ka shumë përfitime të mediave sociale, veçanërisht kur përdoren me moderim. Ndër avantazhet është mundësia e kontaktit dhe lidhjes kuptimplotë rreth temave të përbashkëta. Adoleshentët mund të takojnë lehtësisht të tjerët që ndajnë të njëjtat pasione dhe interesa”.

“Gjetjet e hulumtimit demonstrojnë mundësitë dhe kurthet e angazhimit të të rinjve tanë me rrjetet sociale dixhitale,” tha Dr Natasha Azzopardi-Muscat, Drejtore e Politikave dhe Sistemeve Kombëtare të Shëndetit në OBSH për Evropë. “Është e rëndësishme që ne të ndërmarrim hapa për të siguruar që të rinjtë të lundrojnë në mënyrë të sigurt në botën dixhitale dhe t’i pajisim ata me aftësitë e duhura për të bërë zgjedhje të përgjegjshme kur komunikojnë në internet, duke maksimizuar përfitimet dhe duke minimizuar rreziqet për shëndetin e tyre mendor dhe social. Me pak fjalë, adoleshentët duhet të dominojnë dhe jo të dominohen nga mediat sociale.”

Tendencat në videolojërat dhe implikimet e tyre

Raporti tregon gjithashtu se 34% e adoleshentëve luajnë video lojëra çdo ditë, me 22% që luajnë për të paktën katër orë në ditët e lojës. Dhe ndërsa shumica (68%) klasifikohen si kumarxhinj ‘pa probleme’, 12% janë në rrezik të përfshirjes së problemit.

Për shumë adoleshentë, lojërat elektronike mbeten një mënyrë e padëmshme apo edhe e dobishme për të përdorur kohën e lirë. Siç thotë kreu i grupit kërkimor HBSC-Greqi në EPIPSY, Tasos Fotiou, “falë zhvillimeve teknologjike, loja elektronike nuk është më një aktivitet i vetmuar për adoleshentin, por një mjet komunikimi dhe ndërveprimi shoqëror. Me fjalë të tjera, ai përfaqëson një tjetër kanal të rrjeteve sociale përmes të cilit adoleshentët (më shpesh grupe miqsh) luajnë në internet duke diskutuar me njëri-tjetrin për tema që nuk lidhen me vetë lojën.”

Megjithatë, nuk është e vështirë që përfshirja e adoleshentit me lojën elektronike të kthehet në një problematike, me pasoja negative për shëndetin psikosocial. Një studim i mëparshëm duke përdorur të dhëna nga i njëjti sondazh që shqyrtoi angazhimin problematik të lojërave video në pesë vende zbuloi se ishte i lidhur me nivele më të ulëta të kënaqësisë nga jeta, raporte më të shpeshta të simptomave psikologjike dhe nivele më të ulëta të mbështetjes nga bashkëmoshatarët.

Djemtë janë më të prekshëm ndaj përfshirjes problematike në lojërat elektronike. Dr Claudia Marino, një nga autoret e raportit në Universitetin e Padovës, vuri në dukje: “Dallimet gjinore në angazhimin e lojërave video janë të habitshme. Djemtë jo vetëm që tregojnë ritme më të larta të lojërave të përditshme, por gjithashtu kanë më shumë gjasa të zhvillojnë tipare të varësisë. Kjo nxjerr në pah nevojën për ndërhyrje të synuara që marrin parasysh mekanizmat e diferencuar sipas gjinisë, motivimet dhe faktorët e rrezikut në videolojërat.”

Nevoja për ndërhyrje të synuara

Ndërhyrjet për të trajtuar përdorimin problematik të mediave sociale duhet të jenë të përshtatshme për moshën, të ndjeshme ndaj gjinisë dhe të përshtatura kulturalisht. Ata duhet të fokusohen në ndihmën e adoleshentëve që të zhvillojnë aftësitë e shkrim-leximit dixhital dhe të adoptojnë sjellje të shëndetshme në internet dhe të ofrojnë mbështetje për ata që janë në rrezik të përdorimit problematik.

Siç sugjeron një adoleshent nga Anglia, “Unë mendoj se është më e rëndësishme të bëjmë mediat sociale më të mira dhe më të sigurta dhe t’u mësojmë njerëzve se si ta përdorin atë në mënyrë të sigurt dhe në avantazhin e tyre.” Kjo thekson nevojën për mjedise dhe edukim dixhital të përmirësuar për të fuqizuar adoleshentët për të lundruar në mënyrë të sigurtë në internet.

Një hartë “rrugore” për veprim

Megjithëse gjetjet janë alarmante, ato tregojnë gjithashtu drejtimin që duhet të shkojmë në të ardhmen. Zyra Rajonale e OBSH-së për Evropën – që mbulon Evropën dhe Azinë Qendrore – u bën thirrje politikëbërësve, edukatorëve dhe profesionistëve të parandalimit dhe trajtimit që t’i japin përparësi mirëqenies dixhitale të adoleshentëve me thirrjet specifike të mëposhtme për veprim:

• Investimi në një mjedis shkollor që promovon shëndetin në të cilin përfshihet edukimi i shkrim-leximit dixhital: Zbatimi i programeve shkollore që janë të dokumentuara të jenë efektive dhe mbulojnë përdorimin e përgjegjshëm të mediave sociale, sigurinë në internet, aftësitë e të menduarit kritik dhe adoptimin e modeleve të shëndetshme të angazhimit me lojën elektronike .

• Përmirësimi i shërbimeve të shëndetit mendor: Sigurimi që adoleshentët dhe prindërit të kenë akses të pandërprerë në shërbime konfidenciale, jo-gjykuese dhe të përballueshme të shëndetit mendor që mund të trajtojnë çështjet që lindin nga mediat sociale problematike dhe lojërat online.

• Inkurajoni dialogun e hapur: Promovoni një debat publik për mirëqenien dixhitale brenda familjes, shkollës dhe komunitetit (dixhital) në përgjithësi, me synimin për të reduktuar stigmën dhe për të rritur ndërgjegjësimin.

• Trajnimi i trajnerëve dhe ofruesve të kujdesit shëndetësor: Ofroni trajnime të specializuara për profesionistët, të cilët mund t’i ofrojnë grupit të synuar trajnim dhe mbështetje efektive dhe gjithëpërfshirëse të shkrim-leximit dixhital.

• Përgjegjshmëria për platformat e mediave sociale: Kontrollimi nëse platformat e mediave sociale vendosin kufizime në moshën e përdoruesve dhe përmbajtjen që ata presin dhe zbatojnë dizajn të përgjegjshëm të mjeteve dixhitale për përdoruesit e rinj.

Siç thotë Anna Kokkevi, profesoreshë emeritus e Fakultetit të Mjekësisë të EKPA dhe menaxhere shkencore e degës greke të kërkimit EPIPSY, “puna drejt edukimit dixhital të adoleshentëve nuk është e lehtë, vetë teknologjia, aplikimet dhe modelet e përdorimit. ata “vrapojnë” gjatë gjithë kohës, ndërsa ne sapo kemi filluar të mësojmë se çfarë është efektive. Në çdo rast, për të sjellë një ndryshim në këtë fushë, ai duhet të hartohet së bashku me adoleshentët dhe të zbatohet me mbështetjen dhe mirëkuptimin e njëkohshëm të prindërve, komunitetit të shkollës dhe politikëbërësve”./kohajuaj