Nga Angelos Syrigos*

Gjërat gjykohen sipas rezultateve dhe në rastin e Fredi Belerit gjërat nuk kanë shkuar aspak mirë. Kryebashkiaku i zgjedhur i Himarës, qyteti me shumicë grekësh etnikë, në Shqipërinë e jugut do të qëndrojë në burg deri më 12 shtator 2024. Synimi i kryeministrit shqiptar Edi Rama është që gjyqi i apelit të përfundojë gjithashtu brenda shtatorit, në mënyrë që Beleri të dënohet njëherë e përgjithmonë dhe të skualifikohet.

Rama më pas mund të shpallë zgjedhje të reja në Himarë dhe shpreson që klima e frikës dhe formave të ndryshme të presionit të lejojë që të zgjidhet një kryetar bashkie që ai e pëlqen.

Amerikanët dhe europianët ende nuk janë të bindur se çështja Beleri është çështje demokracie dhe sundimi të ligjit dhe shkelje e të drejtave të njeriut. Për më tepër, me përjashtim të disa rezolutave të paraqitura dhe të koordinuara nga Greqia, asnjë organizatë serioze ndërkombëtare nuk është marrë me çështjen (si p.sh. komisioneri i lartë për pakicat kombëtare në Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë).

As në mediat ndërkombëtare të kalibrit të lartë nuk është shkruar asgjë për rastin. Edhe organizatat joqeveritare që kanë kaq shumë për të thënë për raste të tjera të ngjashme, nuk janë marrë me këtë çështje. Kryeministri shqiptar, praktikisht, ka ndjerë se nuk është nën asnjë vëzhgim ndërkombëtar. I vetmi presion që është ushtruar ndaj Shqipërisë ka qenë falë Greqisë dhe kjo ka pasur një kosto diplomatike.

Mirëpo, çështja Beleri ka të gjitha shenjat e një afere që duhet të zgjojë interesin e publikut ndërkombëtar. Interesat e mëdha ekonomike të financuara nga paratë e drogës shkelin sistematikisht – me bekimin e Ramës – pronat private në një zonë me bukuri të veçantë natyrore që është shtëpia e një pakice etnike. Një përfaqësues i këtij komuniteti kandidon për kryetar bashkie dhe arrestohet dy ditë para votimit me akuza të rreme.

Pavarësisht nga kjo atmosferë frikësimi, ai zgjidhet nga zgjedhësit e qytetit. Ai mbahet në burg për 10 muaj për një aferë prej 340 eurosh dhe i ndalohet të betohet si kryebashkiak. Gjyqi i tij është një parodi, por gjithsesi përfundon me një dënim për kryebashkiakun e zgjedhur nga një gjykatë e kryesuar nga një gjyqtar që dihet se ka hyrë ilegalisht në Greqi në të kaluarën. Ndërkohë, humbësi i zgjedhjeve vendore, njëherësh i zgjedhur i kryeministrit, vijon të jetë kryetar i Bashkisë së Himarës. Është një rast shumë tërheqës, por ne ende nuk kemi arritur të bëjmë që dikush tjetër të interesohet.

Ndaj, tani që Beleri është dënuar, pyetja është se çfarë synon të bëjë Athina, sidomos pasi ne jemi në rrezik të konsiderohemi (siç jemi konsideruar në të kaluarën) si pjesë e problemit ballkanik. Greqia dhe Shqipëria kanë dy mosmarrëveshje kryesore. E para është zvarritur prej vitesh dhe ka të bëjë me të drejtat e minoritetit etnik grek dhe mbrojtjen e tyre. Roli i Ramës në aferën Beleri e ka rikthyer pa dashje çështjen në plan të parë. Mosmarrëveshja e dytë ka të bëjë me përcaktimin e zonave detare mes dy vendeve, të cilat u rishfaqën pasi Tirana u tërhoq nga marrëveshja e nënshkruar në 2009.

Një rrugë që mund të ndjekë Athina është të mos i shkojë më thellë çështjes Beleri duke argumentuar se është një kauzë e humbur në të cilën nuk duhej të ishim përfshirë kurrë. E kemi bërë këtë në shumë raste me Shqipërinë në të kaluarën. Me shfaqje të vazhdueshme të “epërsisë europiane” ekstreme, ne kemi pranuar të gjitha llojet e tërheqjeve e lëshimeve, sepse i kemi siguruar interesat tona në çështje të tjera. Prej vitesh kemi supozuar se ishim vetëm disa hapa nga arritja e një lloj marrëveshjeje për zonat detare, duke e lënë çështjen të zvarritet. Madje ne e mbajtëm marrëveshjen e 2009 që të mos ratifikohej nga Parlamenti i Greqisë për hir të kësaj perspektive.

Ne shkuam edhe një hap më tej nën qeverinë SYRIZA-Grekët e Pavarur, duke bërë sikur kishim mashtruar disi shqiptarët dhe kishim nevojë për një marrëveshje të re, kur marrëveshja e 2009-ës është në fakt një paradigmë e përvijimit detar. Ajo tërheq kufirin midis brigjeve të dy vendeve; jep ndikim të plotë mbi ishujt në çdo juridiksion; është reciprokisht e dobishme duke zbatuar dispozitat e Ligjit të Detit në mënyrë të plotë; dhe konfirmon qëndrimet e vjetra të Greqisë në zonat detare. Për më tepër, është e qartë se Turqia qëndron pas vendimit të Shqipërisë për t’u tërhequr nga marrëveshja dhe kjo është arsyeja pse, nëse nuk ushtrohet presion serioz mbi Tiranën, një marrëveshje nuk do të arrihet kurrë.

Për sa i përket çështjes Beleri, e vetmja rrugë për palën greke është një politikë e udhëhequr nga parimet. Ne e humbasim besueshmërinë kur Shqipëria shkel parimet dhe detyrimet themelore dhe nuk ka pasoja. Për më tepër, Tirana nuk i kupton gjestet e vullnetit të mirë; i merr si shenjë dobësie. Nëse tërhiqemi në çështjet parimore si sundimi i ligjit, demokracia apo mbrojtja e të drejtave të pakicave, çfarë lloj mesazhi do t’i dërgonte kjo Turqisë (por edhe aleatëve tanë)?

Nëse e kufizojmë çështjen në sferën dypalëshe, do të jemi vërtet pjesë e problemit ballkanik. Është detyrimi ynë, pra, të nxjerrim në pah dimensionin e saj europian, por edhe t’i hedhim një vështrim të ri marrëdhënieve tona me Shqipërinë (dhe të shkundim pluhurin nga marrëveshja e nënshkruar e 2009-ës). Dhe një gjë tjetër: Për sa u përket parimeve, Rama është shndërruar në mënyrë të shpejtë në llojin e liderit me tipare autokratike të ngjashme me Rexhep Tajip Erdogan-in e Turqisë apo me Vladimir Putin-in e Rusisë, dhe Europa duhet ta ndalojë këtë që të shkojë më tej.

*Angelos Syrigos është një deputet i Demokracisë së Re dhe profesor i asociuar i së drejtës ndërkombëtare dhe politikës së jashtme në Universitetin Panteion të Athinës.